Op een van inloopdagen van de Stichting Heemkunde Mheer (SHM) in het Leen-Quanten-Centrum (LQC) op de derde dinsdag van de maand, kregen wij een bijzonder cadeau. De hoofdredacteur van het onvolprezen maandblad ‘d’r Klabatter’ verraste ons met een complete set van een Heemkunde-cursus. Op deze plaats nogmaals heel hartelijk dank en voor de oplettende lezer: goed voorbeeld doet volgen!
De genoemde Heemkunde-cursus bestaat uit 19 katernen van 16 pagina’s. Totaal dus 304 pagina’s van 12,5 bij 19 cm groot die per katern aan elkaar zijn geniet. Alleen de eerste pagina is licht beschadigd, maar de rest ziet er nog prima uit. De cursus is uitgegeven in Valkenburg in het najaar van 1945 door de ‘Limburgsche Federatie van Vereenigingen voor Vreemdelingenverkeer’ (L.F.V.V.). Inhoudelijk bestaat de cursus uit 18 lessen en de laatste katern is gereserveerd voor een literatuur-opgave, een index en de inhoudsopgave. Als onderwerpen komen onder andere aan bod de historie, de folklore en de volkstaal van Limburg. Daarnaast is er aandacht voor flora en fauna, geologie en het landschap. Ook het volkstoneel en het godsdienstig leven wordt behandeld naast de reissouvenirs. Een dertiental schrijvers, in de cursus docenten genoemd, heeft aan de serie meegewerkt.
In de index komt ook de plaatsnaam Mheer voor op pagina 251. In het hoofdstuk ‘Door het land van bronsgroen eikenhout’ geschreven door Johan Miedema, die tevens de inleiding van de cursus verzorgde als directeur van de L.F.V.V., wordt het ‘päölke-howwe’ in Mheer beschreven. Om de sfeer en het taalgebruik uit die tijd, nu bijna 80 jaar geleden, te proeven laten we het gedeelte over Mheer hier letterlijk volgen.
(begin citaat) Wij zijn nu intusschen in Mheer gekomen. Hier kent men nog een oud gebruik nl. het “paol hauwe door de bielmennekens”. Dit volksgebruik stamt uit den tijd, dat het voor de Katholieken moeilijk was in het openbaar processies te houden. Het kwam toen nogal eens voor, dat de processie (de Broonk zegt men in Zuid-Limburg) gehinderd werd, doordat men midden over den weg palen in den grond geslagen had. Dan kwamen eenige leden van de schutterij, (de bielmennekens) die met aksen of bijlen gewapend waren, naar voren om de hindernis op te ruimen. Spaanders vlogen rechts en links, krakend braken de palen af en de “Broonk” kon haar weg vervolgen. Tegenwoordig kunnen de processies rustig en ongestoord langs de wegen trekken, maar het gebruik van het paalslaan is gebleven. Nu worden de palen niet meer midden over den weg gezet, maar langs den weg, terwijl ze met groen en bloemen versierd worden. Tusschen dit groen wordt dan het onontbeerlijke fleschje verborgen om de dorstige kelen te laven.
Op Dinsdag na Sacramentsdag trekt de Schutterij in vol ornaat uit, vergezeld door de Harmonie. Zij gaan dan naar het begin van het dorp, waar onder groote vroolijkheid en veel hilariteit het omkappen der palen begint. De schutters plaatsen zich in een kring rondom den paal en de “bielmennekens” draaien met dreigende blikken om de versierde “hindernis”. Natuurlijk wordt eerst gezocht naar het fleschje. Is dit gevonden, dan drinken de “bielmennekes” zelf eenige slokken om daarna hun bijlen met hetzelfde vocht in te wrijven. Daarna wordt de paal omgehakt. En dan weer
verder naar een nieuwe paal, het zijn er dikwijls twintig, een en twintig en meer. (einde citaat)
Deze tekst behoeft wellicht wat uitleg. De spelling doet natuurlijk ‘ouderwets’ aan, maar die was in 1945 nu eenmaal zo. Het gebruik van dubbele klinkers zoals in ‘eenige’ en ‘vroolijkheid’ en de ‘sch’ bij intusschen en fleschje. Ook werden toen nog veel woorden met hoofdletters geschreven zoals Katholieken en Dinsdag. er wordt in de tekst gesproken over ‘… midden over den weg palen in den grond …’ slaan. Dan moeten we ons voorstellen dat de wegen toen nog niet verhard waren en dus was dat toen mogelijk. Grappig is dat het woord Broonk geschreven wordt met twee ‘oo’s’ zoals wij dat nog doen in tegenstelling tot de bronk van Eijsden. Het päölke-howwe wordt geplaatst op de dinsdag na sacramentsdag en dit is tegenwoordig de dinsdag vóór sacramentsdag omdat de broonk in Mheer sinds 1968 een week eerder wordt gehouden. De hele uitleg over de reden van het päölke-howwe wordt tegenwoordig wel ietwat in twijfel getrokken, maar zo als het in de tekst staat is het heel lang verteld en opgeschreven. De beschrijving van het hele ritueel van het omhakken van de paal gebeurt echter nog exact hetzelfde zodat we kunnen concluderen dat de traditie hiervan in die bijna 80 jaar heeft standgehouden.
Namens de SHM
Wim Senden
